Renaissancecomponisten

De renaissance was een periode met hernieuwde belangstelling voor klassieke kunst en cultuur. Het was ook een periode dat het middeleeuws wereldbeeld langzaam verdwijnt en nieuwe zaken worden ontdekt en ontwikkeld. Ook in de muziek zijn veranderingen. Componisten uit de renaissance, de renaissancecomponisten, componeren nieuwe muziek met nieuwe vormen. In deze special aandacht voor een aantal van deze renaissancecomponisten.

De Renaissance

Met renaissance wordt over het algemeen een periode in de geschiedenis aangeduid, van omstreeks 1400 tot 1600. Er zijn regionale verschillen, in Italië wordt het begin van deze periode al in de veertiende eeuw geplaatst.
Met de term renaissance, die letterlijk wedergeboorte betekent, wordt een overgangsperiode tussen Middeleeuwen en nieuwe tijd bedoeld. De aanduiding wedergeboorte geeft aan dat er een hernieuwde interesse kwam voor kunst en cultuur uit de klassieke periode. Alsof hiermee een periode van verval die na de ineenstorting van het Romeinse Rijk intrad, werd afgesloten. Hoewel de definitie jarenlang standhield, is er de laatste decennia een wat genuanceerder kijk op deze periode gekomen.

Niet de eerste

Tegenwoordig wordt de renaissance niet meer gezien als een periode waarin alles abrupt anders werd dan voorheen. Al eerder in de geschiedenis waren er periodes dat er hernieuwde belangstelling was voor de klassieke tijd. We zien dat al in de periode rond Karel de Grote (rond 800), en er zouden meer van dat soort periodes volgen. Toch waren er vanaf 1400 (in Italië wat eerder) wijzigingen waar te nemen in de samenleving, wijzigingen waarmee de middeleeuwen geleidelijk tot een einde zouden komen.

Oud en nieuw

Het feodale systeem, dat vanaf de Karolingische periode in Europa had gefunctioneerd, kon steeds minder gehandhaafd worden. Kasteelheren en kloosters, die tot deze periode als machts- en kennisblokken konden functioneren, moesten deze macht steeds meer afstaan aan de opkomende steden. Handelshuizen en kooplieden kwamen in aanzien. Nieuwe ontdekkingen, bijvoorbeeld van drukpers en papier, zorgden voor een snellere verspreiding van ideeën. Dank zij het kompas kon de wereld verder worden onderzocht, kon de macht van de handel zich verder over de bekende wereld uitstrekken. Door de ontdekking van het buskruit waren kasteelheren in hun vesting minder zeker van hun veiligheid dan voorheen. Omdat in de steden meer mensen zich konden ontwikkelen, konden ook kunst en cultuur zich ontwikkelen.

De muziek: klassiek of middeleeuwen?

Veel kunstvormen grepen in de late middeleeuwen terug op klassieke voorbeelden. Dat geldt niet voor de muziek. De muziek van de renaissance sluit niet aan op de klassieke tijd, maar is een vervolg op hetgeen in de middeleeuwen is ontwikkeld. Vanaf 1400 zijn belangrijke ontwikkelingen:

Het gebruik van de terts en de sext. In de middeleeuwen vond men de terts een dissonant.
De ontwikkeling van polyfonie. Hiermee wordt een meerstemmigheid bedoeld, waarbij meerdere melodieën tegelijk hoorbaar worden gemaakt, al dan niet in verschillende stemregisters. Alle stemmen hebben daarbij een min of meer gelijkwaardige rol.
Het gebruik van toonladders in kleine en grote terts. Ook het gebruik van kerktoonladders.

Veel muziek is bedoeld om in erediensten te gebruiken, maar er vindt een ontwikkeling plaats naar meer wereldse muziek. Aanvankelijk ligt het accent op vocale muziek, want instrumentale muziek staat in minder hoog aanzien. Maar ook hier wordt een verschuiving meer en meer zichtbaar.

Muziek in de renaissance

In de renaissance hebben veel componisten prachtige muziek gecomponeerd, die gelukkig voor een belangrijk deel bewaard is gebleven. Hoewel de instrumenten uit die tijd niet allemaal overgebleven zijn, is met behulp van replica's, gebouwd op grond van overblijfselen, schilderingen, tekeningen of beschrijvingen, een goed beeld te vormen hoe het allemaal geklonken moet hebben. Dat er zoveel muziek is overgebleven is mede te danken aan de ontdekking van de boekdrukkunst. Hoe dat je geschreven muziek kon drukken werd al snel na de boekdrukkunst ontdekt.